Bij ballet wordt vaak meteen gedacht aan: tutu’s, roze spitzen, haren in een knot, vaste posities en strakke lijnen. Maar ook meesterwerken als Het Zwanenmeer en De Notenkraker die tot vandaag de dag nog steeds volle zalen trekken. Door de eeuwen heen heeft de dansstijl zich voortdurend aangepast aan nieuwe muziekstijlen, maatschappelijke veranderingen en vernieuwende visies. Ballet is daarmee niet alleen een traditie, maar ook een spiegel van de tijd waarin het wordt gedanst.
De geboorte van ballet: de Italiaanse renaissance
In Italië rond de 15e en 16e eeuw ligt de oorsprong van ballet. Toen Catharina de’ Medici trouwde met Koning Hendrik II van Frankrijk, bracht zij de traditie van dans als middel om rijkdom, macht en verfijning te vertonen met zich mee. Deze hoftraditie kwam zo in het Franse hof terecht waardoor de eerste officiële balletvoorstelling ‘Ballet Comique de la Reine’ in 1581 uitgebracht werd.
De dansuitvoeringen bestonden toentertijd uit grote evenementen die wel uren konden duren. De dansers waren uitgerust uitgebreide kostuums en dansten in ingewikkelde formaties met precies voetwerk en postuur. Deze uitvoeringen vormen de basis van het ballet zoals we dat nu kennen.
Franse invloeden van de Zonnekoning
Een van de meest invloedrijke personen van het ballet is de 17e -eeuwse koning Lodewijk XIV, de Zonnekoning. In 1661 richtte Lodewijk de Académie Royale de Danse op. Hiermee werd de dans gecodificeerd en ontstond de basis voor de vijf voetposities en andere technische regels die tot op de dag van vandaag gelden.
Door de opkomst van de academie begon ballet te verschuiven naar een professionele kunst met getrainde dansers. De kostuums veranderden van zware, beperkende kleding naar lichtere ontwerpen die de dansers meer bewegingsvrijheid gaven. Ook de dansuitvoeringen zelf hervormden zich naar gestructureerde choreografieën waar draaien en arm- en voetposities centraal stonden.
Het tijdperk van de ballerina
Tijdens de 19e eeuw bloeide het romantisch ballet op, voornamelijk in Parijs. Producties met fantasie en emotie als thema zoals Giselle en La Sylphide waren erg in trek. In het romantische tijdperk werden ook de iconische spitzen en tutu’s geïntroduceerd. De spitzen zorgden ervoor dat de ballerina’s gewichtloos en lichtvoetig uitzagen op het podium. De etherische ballerina werd het symbool van dat tijdperk.
Waar de vrouw in deze periode centraal stond op het podium, fungeerden de mannelijke dansers veelal als ondersteuning, bijvoorbeeld door haar te liften.
De gouden eeuw van het klassiek ballet in Rusland
Eind 19e en begin 20e eeuw verplaatste het zwaartepunt van ballet zich naar Rusland. Het theater in Sint-Peterburg werd de oorsprong van iconische producties zoals: Het Zwanenmeer (1877), Doornroosje (1890) en De Notenkraker (1892). Deze meesterwerken zijn gecreëerd door choreograaf Marius Petipa samen met componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski.
De producties bleven maar groeien in zowel dansgezelschappen als muziek. Het klassieke repertoire dat in Rusland ontstond, vormt vandaag de dag nog steeds de ruggengraat van vele balletgezelschappen wereldwijd. In hetzelfde tijdperk ontstonden ook voor het eerst de rangen binnen een balletgezelschap: van corpsleden tot eerste solist.
Modernisering van ballet tot het heden
In de vroege 20e eeuw kwam er een breuk in de traditie. Sergej Diaghilev richtte de Ballet Russes op, een balletgezelschap uit Rusland dat tegen het traditionele ballet in ging. Het vertelde verhaal bij producties werd abstracter, bewegingen werden sneller en de connectie tussen de dans en de muziek sterker.
Hedendaags wordt ballet gezien als kunstvorm dat wereldwijd beoefend, uitgevoerd en geleerd wordt. Alhoewel de basis nog bij klassieke werken ligt, worden de grenzen van klassiek ballet door choreografen verlegd door het vermengen van ballet met jazz, modern en zelfs streetdance.
Ballet, en dans in de breedste zin, zal blijven evolueren en meegaan met de tijd. Nieuwe technologie, de vermenging van dansgenres en diversiteit in gezelschappen, verhalen en choreografieën zullen samen de danswereld vormgeven.
